730 332 383

Badania laboratoryjne dla sportowców – sporty siłowe, kulturystyka

Panowie, czy wiecie jakie badania laboratoryjne krwi są ważne z punktu widzenia treningu siłowego? Badania pozwolą na ocenę predyspozycji, wykluczą elementy ryzyka, a także umożliwią monitorowanie zmian hormonalnych.

Regularne badania krwi to jedna z najskuteczniejszych metod kontroli stanu zdrowia i wpływu aktywności fizycznej na organizm. Poznaj te, które warto wykonywać.

Miej punkt odniesienia – wykonaj badania zanim zaczniesz treningi!

Przygotowując się do treningu siłowego warto mieć pewność, że ze zdrowiem wszystko jest w porządku, a organizm działa prawidłowo. W przeciwnym wypadku, budowanie sylwetki może sprawiać większe trudności, a nawet przysporzyć problemów ze zdrowiem. Związane to może być np. z zachwianiem równowagi hormonalnej bądź zaburzeniem funkcji najważniejszych narządów, takich jak wątroba, tarczyca czy nerki.

Organizm nie jest w stanie osiągnąć rezultatów treningowych, gdy mu coś dolega! Brak wiedzy o przeciwwskazaniach do podjęcia wzmożonego wysiłku może stanowić również niebezpieczeństwo zagrażające zdrowiu.

Badania laboratoryjne służą do monitorowania wpływu treningu na organizm

Każdy organizm jest nieco inny, dlatego wyniki badań są mocno zindywidualizowane. Niemniej jednak zawsze muszą mieścić się w zakresie norm referencyjnych – czyli wartości prawidłowych dla danego badania. Indywidualny wynik zależy od wielu zmiennych: wieku, pory dnia w której pobierano krew oraz predyspozycji osobniczych.

  • w kontekście przygotowania sportowego nie należy sugerować się pojedynczymi wynikami, a raczej śledzić ich zmiany i starać się znaleźć trend
  • wykonując badania cyklicznie można porównać je z wynikami z przeszłości lub z innych okresów treningowych, co daje pełny obraz zachodzących w organizmie zmian

W przypadku niepokojących wyników badań zawsze należy skonsultować się z lekarzem!

Diagnostyka laboratoryjna – czego się dowiem z badań, jakie warto zrobić?

Wybierając z ogromnej puli badań warto wybrać te parametry, które mają biologiczne odniesienie do zwiększonej aktywności fizycznej. Łącząc wiedzę diagnostyczną ze specyfiką treningów siłowych, wpływem diety wysokobiałkowej, suplementów i dopingu można uznać, że największe znaczenie mają badania związane z:

1. Odpowiednim natlenieniem tkanek, w tym komórek mięśniowych

Za transport tlenu odpowiedzialne są erytrocyty, RBC (czerwone komórki krwi). Zawarta w nich hemoglobina (zbudowana m.in. z żelaza) ma zdolność wiązania tlenu i dwutlenku węgla – przez co jest odpowiedzialna za odpowiednie natlenienie komórek.

  • morfologia krwi (najważniejsze parametry to RBC, MCHC, MCH – ilość erytrocytów i wskaźniki hemoglobiny)

Zmniejszenie liczby erytrocytów (związany z niedoborem lub wewnętrznym krwawieniem) – w tym przypadku wykonujemy badania:

  • żelazo
  • transferyna i ferrytyna (białka transportujące żelazo)
  • TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza)
  • witamina B12
  • kwas foliowy
  • krew utajona w kale

2. Równowagą hormonalną i prawidłowym działaniem metabolizmu

  • hormon tyreotropowy (TSH)
  • testosteron
  • LH
  • FSH
  • estradiol
  • prolaktyna
  • witamina D3
  • kortyzol

3. Gospodarką lipidową (cholesterol-niezbędny do produkcji hormonów) i metabolizmem cukrów

  • lipidogram (CHOL, LDL, HDL, TG)
  • glukoza na czczo
  • glukoza – test obciążenia glukozą (75g, 2h) – tzw. krzywa cukrowa (w przypadku, gdy glukoza na czczo nie wskaże wyniku prawidłowego)
  • insulina

4. Bilansem mikroelementów i elektrolitów, zapewniającym prawidłowe przewodzenie nerwowe

  • elektrolity sód, potas, chlorki (Na, K, Cl)
  • magnez (Mg)

5. Sprawnym działaniem wątroby i nerek (suplementacja, duża podaż białka w diecie)

  • próby wątrobowe (ALT, AST, GGTP, ALP, BIL TOTAL)
  • kwas moczowy
  • kreatynina
  • albumina w moczu (białko w moczu)

6. Wykluczeniem, monitorowaniem stanu zapalanego w organizmie

  • białko CPR (C-reaktywne) – test CRP

Wpływ testosteronu na organizm i trening siłowy

testosteron a sporty siłowe

Testosteron stymuluje przemiany anaboliczne w organizmie. Wraz z wiekiem zmniejsza się produkcja androgenów u mężczyzn, co jest wynikiem naturalnego procesu starzenia. Stężenie testosteronu całkowitego obniża się średnio 1% rocznie.

Testosteron ułatwia adaptację mięśni do wysiłku oraz poprawia ich zdolność do regeneracji. Oprócz wpływu testosteronu na przyrost masy mięśniowej stwierdzono, że stymuluje on także wzrost siły, mocy i wytrzymałości mięśni.

  • Testosteron aktywny biologicznie

Testosteron całkowity oznaczany we krwi składa się z frakcji wolnej (2-5%) i związanej z białkami – około 45% z SHBG (globuliną wiążącą steroidy płciowe) i 50% z albuminami. Natomiast testosteron wolny i luźno związany z albuminami jest nazywany bioaktywnym, ponieważ jest łatwo dostępny dla tkanek docelowych.

Witaminą istotną dla utrzymania prawidłowego stężenia testosteronu oraz wbudowywania wapnia w układzie kostnym jest witamina D.

Kuracja anaboliczna, a normy laboratoryjne!

Androgenne i anaboliczne sterydy wywierają na jądrową oś przysadki mózgowej (odpowiedzialnej za produkcje testosteronu) efekty hamujące. Efektem kuracji testosteronem jest redukcja produkcji własnego hormonu i spadek spermatogenezy – nasilenie zależy od dawkowania.  W wynikach badań laboratoryjnych zauważymy:

  • WZROST ↑ stężenia testosteronu – co wynika z dostarczania go z zewnątrz
  • SPADEK ↓ stężenia LH i FSH – są to hormony odpowiedzialne za spermatogenezę, wysokie poziomy testosteronu hamują ich produkcje
  • WZROST ↑ stężenia Estradiolu – zjawisko niekorzystne, spowodowane konwersją testosteronu do estradiolu!

UWAGA! Osoby, które stosują doping w postaci sterydów androgennych, takich jak testosteron – w celu monitorowania gospodarki hormonalnej – powinny wykonać powyższe badania. Umożliwi to lepszą ocenę efektywności podjętej kuracji oraz wykluczenia powikłań i efektów niepodążanych.

Dlaczego czasem nie można dokładnie ustalić stężenia testosteronu we krwi?

Zakres referencyjny dla testosteronu u mężczyzn bez kuracji wynosi:

20-49 lat      2,49 – 8,36 [ng/ml]

≥ 50 lat        1,93 – 7,4 [ng/ml]

* jednostki mogą różnić się w zależności od metody oznaczenia, dla porównania wartości najlepiej wykonywać badania zawsze w jednym laboratorium

Podczas kuracji testosteronem, zdarza się że na wyniku badania laboratoryjnego zamiast dokładnej wartości znajdujemy wynik podany jako: > 15 ng/ml.

Często z tego powodu pada pytanie, dlaczego nie ma dokładnego wyniku?

Niestety nie jest to możliwe, specyfika badań laboratoryjnych i metod analitycznych nie pozwala na przekroczenie tzw. granicy liniowości testu.

Ze względu na związanie testosteronu z białkami osocza nie ma możliwości rozcieńczenia i przeliczenia wyniku. Aparat pomiarowy podaje więc maksymalny poziom jaki jest w stanie oznaczyć we krwi.

Po kuracji – sprawdź czy organizm wrócił do hormonalnej równowagi

Po skończeniu kuracji anabolicznej, warto sprawdzić czy organizm wraca do naturalnego cyklu produkcji hormonów oraz czy nie doszło do „niepłodności posterydowej”.

ZOBACZ TEŻ: jak samodzielnie zbadać jakość nasienia po kuracji anabolicznej

W normie powinny być wartości:

  • Testosteronu
  • Estradiolu
  • FSH
  • LH

Metabolizm napędza Tarczyca!

Metabolizm napędza Tarczyca!

Badanie poziomu TSH jest pierwszym badaniem przesiewowym do wykrywania zaburzeń działania tarczycy!

Hormony tarczycy zapewniają prawidłowe działanie wszystkich tkanek i narządów. Kontrolują podstawową aktywność wszystkich komórek organizmu, łącznie z metabolizmem, wzrostem i rozwojem. Odpowiadają między innymi za kontrolę, w jaki sposób organizm magazynuje i zużywa energię.

Najczęściej spotykanym schorzeniem jest niedoczynność tarczycy – gdy poziom hormonów fT3 i fT4 spada  poniżej normy a stężenie TSH rośnie , przemiana materii w komórkach ulega spowolnieniu i obniża się poziom energii.

Energetyka wysiłku – biochemiczne wskaźniki gospodarki węglowodanowej

Metabolizm w organizmie to całokształt przemian materii i energii.  Glukoza, czyli najważniejszy cukier prosty jest głównym elementem warunkującym równowagę energetyczną organizmu.

Wszystkie komórki potrzebują glukozy do utrzymania podstawowych procesów fizjologicznych, jednak dla mózgu i erytrocytów przenoszących tlen (RBC) – wymagania te są szczególnie istotne. Przez barierę krew-mózg przenikają tylko wybrane związki, a co za tym idzie, narząd ten może czerpać energię jedynie z przemian glukozy.

Natomiast erytrocyty, które nie mają mitochondriów (struktur komórkowych przekształcających glukozę w energię) są w pełni zależne od dostępności tego cukru. 

Glukoza pochodząca z węglowodanów zawartych w pożywieniu, stanowi główne źródło zapasowego glikogenu (wielocukier zbudowany z wielu reszt glukozy) w mięśniach!

Trening o charakterze wytrzymałościowym powoduje ułatwienie wnikania glukozy do komórek mięśniowych, przez co zwiększa się w nich synteza glikogenu (tzw. superkompensacja).

Przeciętna wielkość zapasów glikogenu w mięśniach u osób nietrenujących wystarcza na pokrycie zapotrzebowania na energię na okres około 90 min wysiłku, superkompensacja umożliwia wydłużenie czasu pracy mięśni.

Badania o zasadniczym znaczeniu w rozpoznaniu problemów z metabolizmem cukrów:

  • Glukoza (pomiar glikemii na czczo)

W przypadku wątpliwości lub wyniku przekraczającego normę zaleca się wykonanie:

  • Glukoza – test obciążenia glukozą (75g, 2h) – tzw. krzywa cukrowa

Celem badania, jest ustalenie czy organizm zareagował prawidłowo na dostarczenie glukozy. U pacjenta wykonuje się trzy pomiary glukozy. Pierwszy pomiar wykonuje się na czczo, następnie pacjent wypija roztwór glukozy i czeka, nie wykonując żadnego wysiłku fizycznego. Po 1 godzinie i 2 godzinach wykonuje się 2 kolejne pomiary.

  • Insulina

Niedobór insuliny lub spadek jej aktywności powoduje podwyższenie poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia).

Przy suplementacji – sprawdź wątrobę i nerki!

Przy suplementacji - sprawdź wątrobę i nerki!

Miej świadomość, że każdy suplement, odżywka czy dodatkowa porcja witamin w tabletkach oprócz składników aktywnych zawiera szereg związków chemicznych, które muszą zostać zmetabolizowane przez wątrobę i usunięte przez nerki.

Dostarczone w nadmiarze przed długi okres czasu mogą uszkadzać komórki wątroby (hepatocyty) i tym samym zmniejszać jej wydolność.

Dodatkowym obciążeniem dla wątroby są również duże ilości spożywanego białka co związane jest  z rozkładem aminokwasów pokarmowych i usuwaniem toksycznego amoniaku. Niezdiagnozowany i nieleczony proces chorobowy może prowadzić do przewlekłego uszkodzenia wątroby!

Badania służące do oceny pracy wątroby:

  • próby wątrobowe (ALT, AST, GGTP, ALP, BIL TOTAL)

Dieta wysokobiałkowa znacznie obciąża również nerki! Niesprawne nerki powodują obrzmienie  i gromadzenie się wody w tkankach!

W trakcie diety o znacznie większej podaży białka istnieje również ryzyko uszkodzenia nerek. Dodatkowa podaż białka to dodatkowa filtracja krwi z toksycznych wydzielin. Mało osób wie, że to nerki odpowiadają za regulację ciśnienia krwi oraz prawidłowy poziom elektrolitów.

W przypadku uszkodzenia nerek dochodzi do wydalania białka do moczu, co może powodować zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej. Jedną z funkcji białek we krwi jest „trzymanie” wody w łożysku naczyniowym. Podczas uszkodzenia nerek i wydalania białka z moczem – woda zaczyna migrować do tkanek powodując obrzmienie.

Badania służące do oceny funkcji nerek:

  • badanie albuminy w moczu
  • kreatynina
  • kwas moczowy

Ile białka to „ za dużo”? Niezależnie od czynności wydalniczej nerek zawartość białka w diecie 2 g na każdy kg masy ciała należy uznać za relatywnie wysoką w stosunku do obowiązujących norm dla osób nieuprawiających sportu.

Uwaga na ekstremalny trening – biochemiczne wskaźniki przetrenowania!

  • Kinaza keratynowa (CK)

Jest to parametr mocno zindywidualizowany, dlatego interpretacja powinna opierać się o obserwowanie zmian stężenia CK we krwi, a nie pojedynczym wyniku. Uogólniając, dla zdecydowanej większości sportowców amatorów wynik powyżej 400 U/l to rezultat bardzo ciężkiego, a często wręcz za ciężkiego treningu.

  • Wskaźnik T/C (testosteron / kortyzol)

Umiarkowany wysiłek fizyczny stymuluje naturalne wytwarzanie się testosteronu, jednak zbyt duże obciążenie treningowe powoduje, że organizm wpada w stan przeciwny do anabolizmu, czyli katabolizmu. I tutaj pojawia się drugi bohater, czyli kortyzol – hormon powodujący procesy kataboliczne i obniżający zdolności regeneracyjne.

Wskaźnik T/C  może stanowić marker adaptacji do wysiłku fizycznego i przetrenowania organizmu, wskazujący na relacje przemian anaboliczno-katabolicznych w organizmi. Jeśli równowaga hormonalna została znacznie zaburzona – poziom testosteronu jest niski (u mężczyzn zazwyczaj poniżej 3 ng/ml) a poziom kortyzolu wysoki (zazwyczaj powyżej 600 nmol/L).

  • Białko C-reaktywne (CRP)

Wzrost stężenia kortyzolu we krwi przyczynia się również do nasilenia degradacji białek mięśniowych. Cząsteczki prozapalne stymulują wątrobę do produkcji białek ostrej fazy, np. białka C-reaktywnego.

Nie trenuj bezpośrednio przed pobraniem krwi

Wysiłek fizyczny bezpośrednio przed pobraniem krwi może mieć wpływ na wynik badania, związany m.in. z :

– zagęszczeniem składników krwi o ok. 10%

– zwiększonym zużyciem substancji energetycznych (spadek stężenia glukozy, triglicerydów)

– uwolnieniem do surowicy enzymów pochodzenia mięśniowego (wzrost CK, AST)

ZOBACZ TEŻ: jak odczytać wyniki badań krwi

Bibliografia:

[1] Rabijewski M.: Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu zespołu niedoboru testosteronu,  Borgis – Postępy Nauk Medycznych 3/2008, s. 165-173.
[2] Stachowicz M., Lebiedzińska A.: Dieta a testosteron w organizmie sportowca, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 1, str. 88-96.
[3] Majdan M., Borys O.: Dna i schorzenia towarzyszące podwyższonemu stężeniu kwasu moczowego, roczniki PAM w Szczecinie, 2010, 56, SUPPL. 1, 34–39.
[4] Hübner-Woźniak E.: Biochemiczne wskaźniki przetrenowania, AWF, Warszawa.
[5] Gburek J., Gołąb K., Juszczyńska K.: Nerkowy katabolizm albuminy – aktualne poglądy i kontrowersje,  Postepy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 668-677.
[6] Ponichtera A.,Borowiak E.: Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce, PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2008, tom 16, zeszyt nr 1, 2.
[7] Fizjologia treningu siłowego jako forma profilaktyki zdrowotnej i przeciwdziałania zagrożeniom cywilizacyjnym, Kultura Bezpieczeństwa Nauka – Praktyka – Refleksje Nr 17, 2015 (212–231).
[8] Klusiewiecz A.: Fizjologia wysiłku fizycznego – energetyka wysiłku, rola krążenia i układu oddechowego, Zakład Fizjologii Instytutu Sport.