Rozpoznanie boreliozy jest trudne, ponieważ krętki Borrelia bardzo dobrze radzą sobie z omijaniem zabezpieczeń naszego układu immunologicznego. Żadna ze znanych obecnie metod diagnostycznych nie jest w stanie w 100% potwierdzić infekcji. Dodatkowo objawy boreliozy często bywają mylone z innymi dolegliwościami, takimi jak przeziębienie i grypa, co powoduje przegapienie boreliozy oraz rozwój choroby!
Na czym polega rutynowa diagnostyka boreliozy?
Diagnostyka boreliozy polega na wykrywaniu w krwi chorego konkretnej klasy przeciwciał (IgG lub IgM). Przeciwciała są elementem układu odpornościowego, który zostaje pobudzony do walki z infekcją.
Jeżeli infekcja jest świeża - organizm produkuje przeciwciała przeciwko Borrelia w klasie IgM.
Borelioza IgM to potoczna nazwa wczesnej fazy infekcji, w której organizm produkuje przeciwciała IgM przeciwko krętom Borrelia. Pojawiają się one w krwi najczęściej po 2 tygodniach od zakażenia (u niektórych osób dopiero po 6 tygodniach). Następnie pozostają obecne w krwi przez kilka, a nawet kilkanaście miesięcy.
Wraz z rozwojem infekcji, w późniejszym stadium - w krwi pojawiają się przeciwciała w klasie IgG.
Właśnie te dwie klasy przeciwciał – IgM oraz IgG są wykrywane w podstawowych badaniach diagnostycznych wykonywanych z krwi pacjenta.
Jakie badania na boreliozę wykonać?
Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami diagnostycznymi, badania na boreliozę wykonujemy w dwóch etapach.
1. Wstępne rozpoznanie – przesiewowe badanie na boreliozę
W pierwszym etapie wykrywa się obecność swoistych przeciwciał IgM lub IgG w krwi pacjenta (w zależności od czasu trwania infekcji). W tym celu wykonuje się badanie metodą immunoenzymatyczną tzw. test ELISA lub szybki test point of care (przeciwciała IgM).
2. Test potwierdzenia
W przypadku otrzymania pozytywnego wyniku testu przesiewowego, należy wykonać test potwierdzenia metodą Western Blot. Wynik pozytywny świadczy o tym, że organizm miał kontakt z konkretnym, badanym patogenem.
Nie stosujemy drogi na skróty i nie wykonujemy od razu testu potwierdzenia.
Obie metody badania się wzajemnie uzupełniają. Testy przesiewowe cechuje wysoka czułość i stosunkowo niska swoistość. Natomiast test potwierdzenia Western Blot ma niższą czułość, lecz bardzo wysoką swoistość.
Zastosowanie dwuetapowego rozpoznania, daje największą szanse na skuteczne wykrycie choroby i uniknięcie pomyłek !
W przypadku badań serologicznych (szukanie przeciwciał w krwi pacjenta), zalecanych jako podstawowa diagnostyka boreliozy należy pamiętać, że istnieje możliwość uzyskania wyniku fałszywie dodatniego lub fałszywie ujemnego.
Sprytna borelioza – co utrudnia rozpoznanie choroby?
Borelioza stwarza współczesnej medycynie szereg wyzwań i z całą pewnością jest jedną z infekcji, która sprawia największe trudności z rozpoznaniem. Na taką sytuacje ma wpływ wiele czynników, związanych z samą bakterią – czyli krętkiem Borrelia:
1. Krętki Borrelia zmieniają się, utrudniając układowi odpornościowemu walkę z infekcją (tzw. zmienność antygenowa)
Antygen (np. białko) to element znajdujący się na powierzchni bakterii. Antygeny są rozpoznawane przez przeciwciała.
Antygeny Borrelia są wykorzystywane do konstruowania testów laboratoryjnych (nanosi się je na odpowiednie podłoże, a następnie sprawdza się czy w krwi pacjenta są przeciwciała, które mogą „wyłapać” te antygeny).
W przypadku boreliozy mamy do czynienia z bardzo dużą, niespotykaną u innych bakterii zmienność antygenów.
2. Bakteria przyjmuje różne formy (tzw. zmienność morfologiczna)
Krętki Borrelia zazwyczaj występują w formie spiralnej, która umożliwia im poruszanie się i przemieszczanie w organizmie człowieka. Lecz kiedy warunki stają się mniej sprzyjające – krętek może przybrać formę nieruchliwej cysty, która jest bardziej odporna i pozwala bakterii „przeczekać”.
Niestety z chwilą przeobrażenia się w cysty – niektóre antygeny znikają z powierzchni bakterii, co utrudnia rozpoznanie jej przez układ immunologiczny. W tej postaci trudniej jest wykryć bakterię za pomocą badań diagnostycznych, ponieważ następuje spadek poziomu przeciwciał.
3. Borrelia chowa się w komórkach lub miejscach, gdzie układ immunologiczny jest mniej skuteczny
Produkcja przeciwciał podczas infekcji jest procesem powolnym. Powoduje to, że bakterie mają czas, aby „ukryć się” w strefach organizmu, w których mogą chronić się przed atakiem przeciwciał. Niszami, które pozwalają bakteriom przetrwać są np. komórki do których wnętrza przedostają się krętki, układ nerwowy czy aparat słuchu.
Takie „ukrywanie się” bakterii powoduje, że:
- układu immunologiczny ma utrudnione działanie
- pojawiają się trudności w leczeniu (antybiotyki mają trudność z przedostaniem się do przestrzeni wewnątrzkomórkowej)
- istnieje możliwość odnowy infekcji – po wydostaniu się bakterii z ukrycia
A co z badaniem kleszcza...?
Na rynku pojawiają się testy do badania kleszcza, które nie są wyrobami medycznymi do samokontroli. W związku z tym takie produkty nie podlegają unijnej procedurze oceny zgodności, nie posiadają znaku CE z numerem tzw. jednostki notyfikowanej oraz nie są objęte szczegółową kontrolą jakości.
Testy tego typu, w przeciwieństwie do serologicznych badań krwi, nie są rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
Badanie na boreliozę polegające na wykrywaniu infekcji u kleszcza nie wnosi nic do diagnostyki boreliozy, ponieważ:
- testy badające kleszcza nie potwierdzają infekcji w organizmie człowieka tylko obecność bakterii w ciele kleszcza
- wynik dodatni testu i tak trzeba potwierdzić badaniem krwi
- bakterie bytujące w ciele kleszcza mogą być martwe i co za tym idzie nie są niebezpieczne dla człowieka
- nawet, gdy kleszcz jest zarażony boreliozą to ryzyko przeniesienia na człowieka wynosi ok 5%
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat badania kleszcza – pisaliśmy o tym tutaj
Reasumując, badania na boreliozę nie zapewnią nam 100% pewności, co do rozpoznania infekcji. Jednak w połączeniu z objawami i wywiadem lekarskim wciąż stanowią najlepszą metodę wykrycia infekcji i zapobiegania rozwojowi choroby.
Bibliografia
[1] Witecka-Knysz E. i wsp.: Borelioza: dlaczego diagnostyka jest tak trudna? Diagnosta Laboratoryjny, 2007.
[2] Legatowicz-Koprowska M., Walczak E.: Borelioza – wciąż trudne wyzwanie, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, tom 5, nr 3, 336–344.
[3] Wojciechowska-Koszko I., Mnichowska-Polanowska M.: Serologiczna diagnostyka boreliozy z lyme w praktyce laboratoryjnej, Post. Mikrobiol., 2015, 54, 3, 283-290.
[4] Bielecki M., Kowal K.: Borelioza – diagnostyka, leczenie, powi- kłania. Terapia, 2011, 257, 50–57.