Współczesny dojrzały mężczyzna zbudował dom, zasadził drzewo i…nigdy nie robił badania prostaty. Często ignoruje również objawy, które są ważnym sygnałem wysyłanym przez organizm. Ponadto dochodzi przeświadczenie, że zacznę się przejmować dopiero wtedy – jak będę mieć objawy prostaty. Niestety to tak nie działa! Objawy raka prostaty mogą wcale nie wystąpić, szczególnie w pierwszych etapach rozwoju choroby.
PSA całkowity - co to jest?
PSA (swoisty antygen sterczowy) jest białkiem produkowanym przez prostatę i wydzielanym do nasienia – jego część jest również obecna w krwi.
Białko to wytwarzane jest zarówno przez komórki zdrowej prostaty, jak i przez komórki nowotworowe w raku prostaty. Ponadto PSA jest produkowane w bardzo małych ilościach również poza gruczołem krokowym – przez ślinianki oraz endometrium. PSA bierze udział w trawieniu białek, które są składnikami spermy – co powoduje upłynnienie nasienia.
PSA całkowity (tPSA) w krwi występuje głównie w formie związanej (kompleks z 1-antychymo-trypsyną) – co stanowi 65 – 95% PSA całkowitego. Wolna postać PSA (fPSA) występuje w krwi w niewielkiej ilości.
Wynik badania PSA to poziom PSA całkowitego - w skład, którego wchodzi PSA związane oraz PSA wolne.
W przypadku chorób prostaty obserwuje się wzrost poziomu PSA w krwi. Nie jest to spowodowane zwiększoną produkcją PSA przez prostatę, lecz zmianą sposobu wydzielania tego białka do krwi.
Badanie PSA - norma
Badanie krwi PSA od lat jest wykorzystywane w diagnostyce laboratoryjnej jako marker raka prostaty. Ocena poziomu antygenu jest pomocna również w różnicowaniu nowotworu oraz łagodnego przerostu gruczołu krokowego. Stężenie PSA w krwi daje ważne informacje o fizjologicznej kondycji prostaty.
Prawidłowy wynik PSA - norma
Za prawidłowe stężenie PSA w krwi uznaje się wynik mieszczący się w zakresie referencyjnym od 0,0 ng/ml do 4,0 ng/ml.
Wynik PSA - co oznacza?
Poziom PSA nie może być „za niski”. Wszystkie wyniki mieszczące się w normie uznaje się za prawidłowe. Jeżeli jednak występują objawy prostaty, zaleca się badanie prostaty przez urologa.
Natomiast podwyższony wynik PSA, który przekracza przyjętą normę (4,0 ng/ml) może świadczyć o:
- stanie zapalnym gruczołu krokowego
- łagodnym rozroście gruczołu krokowego
- gruczolaku
- raku prostaty
Podwyższone PSA nie zawsze równoznaczny jest z wystąpieniem nowotworu. Sytuacja taka może być spowodowana m.in. niezłośliwymi zmianami w obrębie prostaty.
PSA badanie – co może wpływać na wynik?
Pomiar stężenia PSA można wykonać w dowolnym momencie dnia.
Żeby uniknąć wyników fałszywie dodatnich – czyli takich, gdzie wartość PSA mogła zostać podniesiona z powodu pobudzenia prostaty należy odczekać z wykonaniem badania w następujących przypadkach:
- jazda na rowerze/ergometrze – 24 godziny
- ejakulacja – 24 godziny
- masaż prostaty – 2-3 dni
- ultrasonografia przezodbytnicza – 2-3 dni
- cytoskopia – 7 dni
- przezcewkowa elektrosecja prostaty/ biopsja – 4-6 tygodni
Na stężenie PSA mogą mieć ponadto leki – podawanie androgenów, finasterydu oraz leków z grupy blokerów kanału wapniowego,
Badanie PSA można wykonać w laboratorium medycznym lub za pomocą testu diagnostycznego do samodzielnego wykonania. Szybki test PSA z apteki pozwala na wykrycie, w krwi pobranej z nakłucia palca – stężenia PSA powyżej 4,0 ng/ml – jak to działa?
Wynik pozytywny testu jest sygnałem, że prostata wymaga kontroli i konsultacji z lekarzem.
Badanie prostaty - kiedy zacząć się badać?
Ponieważ w Polsce rak prostaty jest drugim, co do częstości występującym nowotworem u mężczyzn zaleca się regularne badanie PSA. Przesiewowe badania prostaty należy wykonywać u wszystkich mężczyzn między 50 a 75 rokiem życia.
Jeżeli w bliskim pokrewieństwie były przypadki choroby – badania profilaktyczne powinno wykonywać się już po 35 roku życia.
Bibliografia
[1] Braczkowski M., Białożyt M., Braczkowski R., Kondera-Anasz Z.: PSA ciągle najlepszy marker nowotworowy, modyfikacje testu i nowe markery raka stercza, Ann. Acad. Med. Siles. 2011, 65, 1-2, 89-98.
[2] Zielińska K., Kaczmarek-Borowska B.: Przydatność wybranych markerów nowotworowych w diagnostyce i monitorowaniu leczenia, Przegląd Lekarski 2013, 70,11.
[3] Irish Cancer Society, Zrozumieć test na antygen gruczołu krokowego PSA,
[4] Burchart W.: Zmiany stężeń PSA w surowicy krwi u chorych leczonych na raka gruczołu krokowego różnymi metodami brachyterapii, Praca doktorska, 2014.
[5] Pavlou M., Diamandis E. P.: The search for new prostate cancer biomarkers continues. Clin. Chem. 2009, 55, 1277-79.
[6] Dobruch J., Chłosta P., Borówka A.: Badania przesiewowe mające na celu wczesne wykrycie raka stercza w XXI wieku, Postępy Nauk Medycznych, t. XXV, nr 4, 2012.