Choroby jelita grubego – zapalenie, polipy, rak jelita grubego

Choroby jelita grubego mogą być wynikiem złego odżywania, zawartości toksyn w pożywieniu, czynników genetycznych oraz chorób autoimmunologicznych. Rozwijające się stany zapalne, takie jak: wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego Crohna wpływają bardzo negatywnie na zdrowie i komfort życia.

Innym rodzajem zagrożenia są polipy jelita grubego. Polipy mogą mieć charakter gruczolaków, z których w 90% rozwija się rak jelita grubego!

W Polsce na nieswoiste zapalenia jelit choruje ponad 50 tysięcy osób – z czego ponad 70% stanowią osoby młode – przed 35 rokiem życia. Natomiast Prognozy Krajowego Rejestru Nowotworów zakładają, że liczba zachorowań na nowotwór jelita grubego będzie rosnąć i w 2025 roku osiągnie poziom: 15 500 mężczyzn i 9100 kobiet!

Zapalenie jelita grubego – nieswoisty stan zapalny jelit 

Nieswoiste choroby jelita grubego są coraz częstszym problemem w praktyce klinicznej. Dwie najczęściej występujące choroby tego typu to wrzodziejące zapalenie jelita oraz choroba Leśniowskiego Crohna. Wśród czynników powodujących te choroby wymienia się głownie czynniki środowiskowe, genetyczne oraz immunologiczne (autoagresja). Choroby autoimmunologiczne to takie, w których układ odpornościowy (immunologiczny) zaczyna atakować komórki i tkanki własnego organizmu.

Zapalenie jelit – jakie są objawy?

Na nieswoiste zapalenie w jelicie grubym może wskazywać przewlekła biegunka (również z domieszką krwi), bóle brzucha, utrata masy ciała, anemia oraz ogólne objawy związane ze stanem zapalnym w organizmie (stany podgorączkowe, wzrost poziomu CRP i zmiany w morfologii krwi). Należy pamiętać, że w chorobach związanych z zapaleniem jelit występują również objawy pozajelitowe – dotyczące oczu, skóry czy stawów.

Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie farmakoterapii, daje szansę na najbardziej skuteczne leczenie, które jest definiowane jako:

• utrzymanie możliwie długich okresów reemisji choroby
• zmniejszenie ryzyka powikłań
• odsunięcie w czasie konieczności przeprowadzenia leczenia chirurgicznego.

1. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelit (łac. colitis ulcerosa) to przewlekła nieswoista choroba zapalna jelit. W jej przebiegu stan zapalny rozwija się w błonie śluzowej i podśluzowej jelita grubego. W przebiegu choroby mogą wystąpić okresy reemisji, które jednak bardzo często są przerwane ostrym nawrotem choroby.

Co powoduje chorobę?

Wiadomo, że choroba ma podłoże autoimmunologiczne, jednak dokładna przyczyna wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie jest znana. W chorobie obserwuje się dużą aktywność układu immunologicznego, atakującego tkanki jelita. Antygen – czyli konkretny element, który wyzwala te zjawiska pozostaje nieznany. Podejrzewa się, że czynnikiem wywołującym tą nieprawidłową odpowiedź układu odpornościowego mogą być antygeny pokarmowe lub niepatogenne drobnoustroje.

2. Choroba Leśniowskiego Crohna

Choroba Leśniowskiego Crohna to druga najczęściej występująca nieswoista choroba zapalna jelit. Zmiany zapalne mogą zajmować wszystkie odcinki przewodu pokarmowego – od jamy ustnej, poprzez jelita aż do odbytu. Jednak najczęstszą lokalizacją zmian jest odcinek jelita krętego, jelito cienkie oraz jelito grube.

Co powoduje chorobę?

Wśród prawdopodobnych przyczyn i mechanizmów powstawania choroby wymienia się predyspozycje genetyczne, mikroflorę jelit oraz procesy autoimmunologiczne.

Polipy jelita grubego

Polipem nazywamy zmianę w jelicie grubym wystającą ponad poziom błony śluzowej. Niektóre z polipów rozrastają się nadmiernie, powstają w nich dysplazje, aż w końcu rozwija się nowotwór. Rak jelita grubego w 90% rozwija się na podłożu gruczolaków (stan przedrakowy), które mają postać polipa. Takie polipy w ciągu 7-12 lat ulegają przemianie nowotworowej.

Ryzyko rozwoju raka zależy od wielkości, kształtu, liczby oraz budowy polipa. Najczęściej duże polipy przerostowe o średnicy powyżej 1 cm mogą ulegać przemianie w raka.

Rak jelita grubego

Nowotwór jelita grubego (w obrębie okrężnicy, odbytnicy i odbytu) wywodzi się z nabłonka wyścielającego jelito. Rak to nowotwór złośliwy – czyli taki, który może dawać przerzuty do innych miejsc organizmu.

Najważniejsze informacje:

• stanowi drugi najczęściej występujący u obu płci nowotwór
• ryzyko zachorowanie wzrasta pomiędzy 40 a 50 rokiem życia i stopniowo narasta w kolejnych dekadach życia
• charakteryzuje go wysoki wskaźnik umieralności
• rak jelita rośnie wolno – zazwyczaj od 10 do 20 lat
• rozwija się głównie z polipów
• zwiększone prawdopodobieństwo raka u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, Chorobę Leśniowskiego-Crohna
• nowotwór jelita grubego często jest rozpoznawany dopiero w wysokim stopniu zaawansowania klinicznego – co powoduje, że tylko około 30-33% pacjentów przeżywa 5 lat
• badanie krwi w kale (screening) – polega na przeprowadzeniu badania wśród osób bez objawów choroby, w celu wykrycia jej i leczenia na wczesnym etapie

Jakie są czynniki ryzyka?

Dotychczas poznano wiele czynników sprzyjających zachorowaniu na raka jelita grubego. W tego nowotworu dużą rolę w powstawaniu choroby odgrywa nasz tryb życia. Niekorzystnym zmianom w jelitach sprzyjają nieodpowiednie nawyki odżywiania (brak ruchu i stałej aktywności fizycznej, dieta bogata w mięso, tłuszcze, cukry proste oraz konserwanty dodawane do pożywienia).

Innymi czynnikami ryzyka są:

• wiek
• brak aktywności fizycznej
• stany zapalne jelita grubego
• otyłość
• nadciśnienie tętnicze
• polipy jelita grubego
• zachorowania u osób spokrewnionych
• wcześniejsze występowanie innych nowotworów złośliwych
• predyspozycje genetyczne

Jak szybko wykryć choroby jelit?

Podobnie jak w przypadku każdej choroby, wcześniejsze wykrycie daje większe szanse na bardziej efektywne leczenie i zapobieganie powikłaniom. Fundamentalną rolę w tym zakresie odgrywa regularne wykonywanie badań diagnostycznych, w tym badania kału.

Test na krew utajoną w kale jest badaniem nieinwazyjnym, niewymagającym przygotowania i nieobarczonym ryzykiem powikłań na ten temat. Stanowi element profilaktyki przedobjawowej – czyli pozwala rozpoznać schorzenie nawet wtedy, gdy nie obserwujemy objawów.

Dlatego badania wykonywane przy podejrzeniu choroby (bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, anemia, osłabienie, utrata masy ciała) lub badania profilaktyczne wykonywane cyklicznie u osób zdrowych – są najlepszym sposobem na wczesne wykrycie raka jelita grubego i stanów zapalnych jelit.

Bibliografia:

[1] Siepsiak M., Połom A., Adrych K.:  Profilaktyka raka jelita grubego, Farmacja Współczesna, 2015; 8: 1-5.
[2] Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W.: Prognozy zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku, Krajowy rejestr nowotworów.
[3] Francuz T., Czajka-Francuz P., Cisoń-Jurek S., Wojnar J.:  Rola zapalenia w patogenezie raka jelita grubego, Postepy Hig Med Dosw, 2016; 70: 360-366.
[4] Rak jelita grubego, Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej – Curie Oddział w Gliwicach Fundacja „Projan” Warszawa 2014 r.Wydanie I.
[5] Wojtuń S., Gil J, Szwed Ł., Dyrla P.: Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, Pediatr Med Rodz 2014, 10 (1), p. 61–66.
[6] Kobus G. i wsp.: Częstość występowania raka i polipów jelita grubego
u chorych zakwalifikowanych do diagnostycznej kolonoskopii, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 327-333.