Badanie ogólne moczu najczęściej wykonuje się przy użyciu mikroskopu oraz pasków testowych. Najbardziej powszechne są paski 10-cio parametrowe, które wykrywają obecność 10 różnych parametrów fizykochemicznych (parametrów moczu).
To właśnie one widnieją na wyniku jako osobne pozycje, każda z nich zawiera odrębny wynik do interpretacji według swojej normy. Wiele laboratoriów używa do badań tzw. aparatów lub analizatorów (automatów) do moczu.
Pobierając mocz do badania należy przestrzegać kilku ważnych zasad, które mają wpływ na prawidłowy wynik badania. Jeśli nie wiesz jak pobrać mocz do badania w prawidłowy sposób i chcesz poznać zalecenia – wejdź tutaj
Co bada się w moczu?
1. Parametry fizykochemiczne
Takie jak barwa, klarowność (przejrzystość), odczyn pH, SG (ciężar właściwy) oraz obecność związków chemicznych, takich jak: glukoza, leukocyty, bilirubina czy hemoglobina.
2. Osad moczu
Czyli elementy upostaciowane takie jak wałeczki, kryształy, obecność bakterii czy komórek krwi.
Co znajduje się na wyniku badań moczu?
Parametry fizykochemiczne moczu
Jakie informacje znajdziemy w polu badań…
1. Barwa
Prawidłowa barwa moczu zależy od ilości spożywanych płynów, ale zazwyczaj znajduje się w skali barw od słomkowej do żółtej. Barwa moczu może zmieniać się pod wpływem przyjmowanych leków, obecności barwników pochodzących z przemian metabolicznych oraz związków pochodzących z pożywienia. Nieprawidłowa barwa moczu może być np. czerwona, co może świadczyć również o obecności krwi (hemoglobiny) w moczu.
2. Klarowność (przejrzystość)
Przejrzystość to stopień zmętnienia moczu. U zdrowych osób mocz jest przejrzysty (klarowny). Lekko mętny i mętny mocz powstaje na skutek obecności w moczu cząsteczek, które powodują rozproszenie światła. Przyczyną zmętnienia mogą być leukocyty, bakterie, drożdże, kryształy czy śluz.
3. Odczyn (pH)
Prawidłowy odczyn, czyli pH mieści się w zakresie 4,5 – 8,0. U osób zdrowych mocz ma najczęściej odczyn lekko kwaśny (pH średnio wynosi 6,5). Na pH moczu znacząco wpływa dieta – posiłki wysokobiałkowe powodują zakwaszenie moczu (spadek pH), natomiast dieta roślinna sprzyja wzrostowi pH (alkalizacja) moczu.
4. Ciężar właściwy (SG)
Prawidłowy ciężar właściwy moczu powinien mieścić się w zakresie 1,015–1,030 kg/l. Wysoki ciężar właściwy wskazuje na znaczne odwodnienie organizmu.
5. Leukocyty
Prawidłowy wynik to leukocyty nieobecne. W zależności od laboratorium wynik: nieobecne może być również opisany jako: ujemne, negatywne, -, brak, etc. Zwiększona liczba leukocytów (białych krwinek układu odpornościowego) wskazuje na możliwy stan zapalny układu moczowego lub infekcję bakteryjną – w takim wypadku na wyniku leukocyty są obecne (dodatnie, znak +).
6. Hemoglobina (krew, erytrocyty)
Hemoglobina u osób zdrowych jest nieobecna w moczu. Dodatni wynik hemoglobiny świadczy o obecności krwi w moczu, co jest stanem patologicznym.
7. Bilirubina
U zdrowych osób prawidłowy wynik to bilirubina nieobecna. Bilirubina uwalniana jest z hemoglobiny, starych (mających więcej niż 90 dni) czerwonych krwinek, czyli erytrocytów. Pojawienie się bilirubiny w moczu może oznaczać choroby wątroby lub choroby dróg żółciowych np. kamienie żółciowe.
8. Urobilinogen
Urobilinogen pochodzi z rozkładu bilirubiny. Wynik prawidłowy to urobilinogen w normie. Obecność urobilinogenu w moczu może sugerować choroby wątroby. Jest również skutkiem nasilonej produkcji bilirubiny, co towarzyszy m.in. anemiom hemolitycznym (jako skutek niszczenia erytrocytów).
9. Białko
Prawidłowy wynik to białko nieobecne. Białko obecne świadczy o dysfunkcji nerek. Fizjologicznie, czyli w warunkach prawidłowych, kiedy nerki są zdrowe – do moczu wydalana jest jedynie niewielka ilość białka, nieprzekraczająca 150 mg/24 godz. Zwiększona ilość białka w moczu jest sygnałem, że nerki nie działają prawidłowo lub są uszkodzone. Wówczas należy zbadać dokładny poziom białka w moczu (wynik ilościowy).
10. Glukoza (cukier)
W prawidłowych warunkach (u osób zdrowych) glukoza nie powinna być obecna w moczu. Wynik glukoza obecna pojawia się, gdy stężenie glukozy w krwi przekroczy tzw. próg nerkowy – czyli wartość 180 mg/dL. Stan ten zwany jest glukozurią i może być spowodowany przez cukrzycę, choroby wątroby, uszkodzeniem kanalików nerkowych czy zmianami hormonalnymi.
11. Ketony (związki ketonowe)
Związki ketonowe to β-hydroksymaślan, acetooctan i aceton. Prawidłowy wynik to ketony nieobecne. Obecność związków ketonowych w moczu to tzw. ketonuria. Taki stan ma miejsce, gdy komórki są pozbawione dopływu glukozy, więc zaczynają metabolizować kwasy tłuszczowe, aby uzyskać energię. Pojawienie się ketonów w moczu może świadczyć o cukrzycy oraz może towarzyszyć głodówce, wychłodzeniu, dużemu wysiłkowi fizycznemu.
12. Azotyny (nitryny)
Wynik prawidłowy to azotyny nieobecne. Obecność azotynów w moczu wskazuje na infekcję układu moczowego bakteriami. Najczęściej są to bakterie Gram-ujemne, które stanowią fizjologiczną florę naszego układu pokarmowego, należące do grup Escherichia coli, Enterococcus, Staphylococcus I Prosteus.
Dla parametrów: Leukocyty, Hemoglobina, Bilirubina, Urobilinogen, Białko, Glukoza, Ketony i Azotyny – w zależności od laboratorium, wynik: nieobecne może być również przedstawiony jako: ujemne, NEG, negatywne, brak, nie wykryto, w normie, –
Analogicznie wynik: obecne może być również przedstawiony jako: dodatnie, POZ, pozytywne, wykryto, +
Jeśli któryś parametr, np. Glukoza lub Białko będzie obecny w moczu należy zbadać mocz pod kątem ilości danej substancji w moczu, wówczas takie badanie nazywa się np. Białko w moczu – ilościowo, Glukoza w moczu – ilościowo, etc.
Osad moczu
Osad jest oceną zawartości w moczu elementów upostaciowionych, takich jak erytrocyty, leukocyty, nabłonki, wałeczki czy kryształy.
Jeśli w osadzie moczu zostaną wykryte leukocyty bądź baterie – istnieje duże prawdopodobieństwo, że mocz zostanie również zbadany pod kątem mikrobiologicznym, tak zwanym posiewem moczu.
Wyniki badań moczu powinien interpretować lekarz. Wówczas ma możliwość zestawienia wyników z obrazem klinicznym pacjenta (stanem zdrowia).
Bibliografia
[1] Szutowicz A., Raszeia-Specht A.: Diagnostyka laboratoryjna, 2011.
[2] Ćwiklińska A.: Rutynowe badanie osadu moczu – możliwości poprawy jakości wyników poprzez wdrożenie standaryzowanej procedury badania, Journal of Laboratory Diagnostics, 2009, 45, 3, 219-229.
[3] Holecki M., Duława J., Hryniewicz W. i wsp.: Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych. NPOA 2015 (www.antybiotyki.edu.pl)